وبینار «بررسی ژن‌های فرهنگی ایرانیان» برگزار شد
وبینار «بررسی ژن‌های فرهنگی ایرانیان» به همت معاونت پژوهش و فناوری دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد در ساعت 18 روز چهارشنبه 28 آبان‌ماه همراه با معرفی و نقد کتاب «زباهنگ: رویکردی نوین به بررسی ژن‌های فرهنگی ایرانیان» با حضور سخنرانان مدعو و نویسندگان کتاب برگزار شد.
میزبان این نشست دکتر مسعود خوش‌سلیقه، معاون پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی و دانشیار مطالعات ترجمه دانشگاه فردوسی مشهد و دبیر نشست، آقای دکتر محمدرضا فارسیان، مدیر و دانشیار گروه آموزشی زبان فرانسه، بودند. این گفتگو با حضور پرتعداد استادان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته‌های مختلف در فضای مجازی ادوب کانکت برگزار شد. سخنرانان مدعو جلسه آقای دکتر حمیدرضا شعیری، استاد نشانه‌معنی‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس، آقای دکتر بهروز محمودی بختیاری، دانشیار زبان‌شناسی و هنرهای زیبا دانشگاه تهران و آقای دکتر حسین اکبری، استادیار جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد، بودند که در حضور آقای دکتر رضا پیش‌قدم و خانم دکتر شیما ابراهیمی، نویسندگان کتاب زباهنگ: رویکردی نوین به بررسی ژن‌های فرهنگی ایرانیان به بررسی و نقد این کتاب پرداختند. این کتاب که در قالب 13 فصل به بررسی 5000 پاره‌گفتار در بافت طبیعی پرداخته اخیراً توسط انتشارات آمازون به چاپ رسیده است. دکتر پیش‌قدم ابتدا درباره مفهوم زباهنگ و ساختار کتاب توضیحاتی دادند و اشاره کردند که با الهام از علوم زیستی، فرهنگ را می‌توان به اجزائی کوچک تجزیه کرد و آن‌ها را «ژن فرهنگی» نامید. ژن‌ها می‌توانند خوب یا بد باشند، به‌سرعت یا به‌کندی تکثیر و از نسلی به نسل دیگر منتقل شوند. یکی از بهترین شیوه‌های تکثیر این ژن‌های فرهنگی «زبان» است. زبان می‌تواند ناقل ژن‌های فرهنگی باشد که از نسلی به نسل دیگر انتقال می‌شوند و رفتارهای افراد جامعه را به کنترل خود در می‌آورند. مقصود از «زباهنگ»، فرهنگ مستتر در زبان است که معمولاً موردتوجه سخنوران زبان قرار نمی‌گیرد و افراد از آن آگاهی کمی دارند. به‌نظر می‌رسد شناسایی و کشف زباهنگ‌ها می‌تواند الهام‌بخش افرادی باشد که معتقدند با تغییر زبان می‌توان فرهنگ یک کشور را از بیخ‌وبن استحاله کرد یا دستِ‌کم تحولاتی بزرگ و بنیادین در آن ایجاد کرد. چنانچه بتوانیم ژن‌های بدِ فرهنگی را بشناسیم و به مردمان بشناسانیم، زمینۀ ظهور و بروزِ «به‌فرهنگی» در جامعه فراهم می‌آید و رشد و تعالی تک‌تک اعضای آن محقق می‌گردد. افزون بر این، شناسایی زباهنگ‌ها می‌تواند به سیاست‌گذاران، مدیران و مهندسان زبانی کمک کند تا فرهنگ را ارتقا دهند و افراد را نسبت به مضرات استفاده از ژن‌های بدفرهنگی حساس و آگاه سازند.
پس از این توضیحات، آقای دکتر حمیدرضا شعیری به نکات قوت کتاب از جمله الگوهای فرهنگی مطرح‌شده در آن اشاره کردند و اذعان داشتند در کتاب سؤال‌هایی مطرح می شود نظیر آیا زبان تعیین‌کننده فرهنگ است، آیا بدون زبان فرهنگ وجود ندارد و چگونه ویروس‌های زبانی در شکل‌گیری نگرش انسان‌ها نقش دارند و با بررسی 5000 پاره‌گفتار زبانی به تمامی این سؤالات به‌خوبی پاسخ داده شده است. در ادامه آقای دکتر محمودی بختیاری ضمن بیان نکات قوت کتاب و بررسی زباهنگ‌های نمونه، اذعان داشتند که زباهنگ‌هایی مانند تعارف و رودربایستی یا زباهنگ‌های آموزشی و نیز بررسی تطبیقی زباهنگ‌ها و چگونگی عملیاتی‌سازی زباهنگ‌ها در داده‌ها می‌توانند در پژوهش‌های آتی مدنظر قرار بگیرند. در پایان، آقای دکتر اکبری به اهمیت بافت اجتماعی در بررسی زباهنگ‌ها اشاره کردند و این نکته را یادآور شدند که زباهنگ می‌تواند از منظر تکاملات تاریخی نیز بررسی شود. ایشان ضمن اشاره به کتاب بررسی تجربی نظام شخصیت در ایران مطالب آن را در راستای پژوهش‌های مربوط به زباهنگ مفید دانستند.
پس از بررسی و نقد کتاب توسط سخنرانان مدعو، آقای دکتر پیش‌قدم و خانم دکتر ابراهیمی به بیان توضیحاتی راجع به مطالب مطرح‌شده توسط این استادان پرداختند و اشاره کردند که در این کتاب تلاش شده زباهنگ به‌عنوان نظریه و ابزار شناخت بافتار فرهنگ معرفی شود و 9 زباهنگ اشاره‌شده تنها برای آسان‌تر و شفاف‌تر کردن توضیحات زباهنگ آمده‌اند. بنابراین، تلاش شده است زباهنگ‌هایی بررسی شوند که در فرهنگ ایرانیان پنهان‌اند. همچنین، زباهنگ‌های متداول در فرهنگ ایرانی مانند تعارف و رودربایستی، در تحلیل ارزش‌ها و الگوهای فرهنگی مانند غیرمستقیم‌گویی ذکر شده‌اند. افزون بر این، زباهنگ‌های آموزشی نیز در مقالاتی در حال بررسی است. لازم به ذکر است که برای تکمیل داده‌های مربوط به زباهنگ، دایره‌المعارف مربوط به زباهنگ‌های زبان فارسی توسط نگارندگان در حال نگارش است.
