نشست تخصصی بررسی تاریخ وقف در ایران با تاکید بر موقوفه عباسقلی خان شاملو در دانشکده ادبیات و علوم انسانی برگزار شد

به گزارش خبرنگار فرهنگی دانشگاه فردوسی مشهد از دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، نشست تخصصی بررسی تاریخ وقف در ایران ، روز چهارشنبه 19 آذر ماه با تاکید بر موقوفه عباسقلی خان در تالار شادروان احمد علی رجایی بخارایی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد.

غلامحسین نوعی نماینده انجمن ایرانی تاریخ در خراسان رضوی و دبیر نشست علمی ضمن خوشامدگویی به سخنرانان و مهمانان حاضر در جلسه فرارسیدن هفته وقف را تبریک گفته و به ضرورت پرداختن علمی به مقولات اینچنینی اشاره کردند. ایشان همچنین به برنامه هایی که در آینده توسط انجمن ایرانی تاریخ در خراسان رضوی در خصوص معماری مدرسه و کارکردهای فرهنگی آموزشی مدرسه عباسقلی خان شاملو برگزار خواهد شد، اشاره نمودند. مدیر دفتر ارتباط علمی دانشکده با جامعه از همکاری ارزشمند سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی در برگزاری مطلوب این نشست تشکر نمودند.

سپس دکترمحمد تقی ایمان پور، مدیر تاریخ دانشگاه فردوسی در ابتداضمن خیر مقدم به همکاران و شرکت کنندگان این جلسه، به سابقه وقف در ایران را به طور خلاصه اشاره کرد و گفت: وقف در ایران سابقه چند هزار ساله دارد، در بابل زمین هایی وقف معابد شده بود یا اواخر هزاره دوم پیش از میلاد، بخش اعظمی از املاک وقف معابد بود. وی با اشاره به اینکه حکومت ساسانی یک حکومت دینی بود، ابراز کرد: به طور طبیعی وقفیات شدت بیشتری گرفت و بخش فراوانی از زمین ها برای مدارس، کارهای خیر، ایتام و آتشکده ها وقف می شد. دکتر ایمان پور به مسئله وقف در ایران بعد از اسلام اشاره کرد و افزود: با توجه به آموزه های دینی اسلام مبنی بر تعجیل بر کار خیر، تعداد وقفیات افزایش یافت.

وی افزود: حضور مضجع شریف امام رضا(ع) در مشهد موجب شده است که بخش بسیاری از اراضی در مشهد، خراسان و حتی خارج از خراسان به گونه ای وقف مقبره امام رضا(ع) شود که نتیجه آن رسیدگی به نیازمندان است. دکتر ابوالفضل حسن آبادی، رئیس اداره اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی در ادامه جلسه به بحث اهمیت وقف در آستان قدس پرداخته شد و گفت: 51 درصد زمین های مشهد وقفی است. وی با بیان اینکه 58 وقف نامه از دوره صفویه به جا مانده است، اظهار کرد: تا قبل از دوره صفویه اداره امور حرم به عهده سادات موسوی و رضوی بود.

دکترحسن آبادی به وجود اماکن متبرکه و تاریخ مدون 500 ساله اشاره کرد و گفت: این عوامل باعث شده است که مجموعه حرم مطهر، یکی از مدون ترین سیستم های تشکیلات اداری را داشته باشد که دارای نظم مبتنی بر قدمت تاریخی است.

حسن آبادی با بیان اینکه از دوره قاجاریه، متولی آستان قدس، جایگاه سیاسی و اداری نیز دارد، بیان کرد: تقویت اقتصادی و اهمیت اجتماعی بسیاری از تحولات معاصر در گسترش مشهد، حاصل کمک های وقفی است که به آستان قدس صورت گرفته و اسنادش باقی است. وی با اشاره به اینکه وقف یکی از سنت های حسنه است و در شیعه هم جایگاه خاصی دارد، ابراز کرد: یکی از جاهایی که می توان خیلی خوب اثرات و کارکرد وقف را در یک مجموعه بررسی کرد، اسناد وقفی استان قدس است. حسن آبادی در پایان سخنان خود دو موضوع را پیشنهاد کرد و گفت: باید در زمینه کارکرد موقوفات و اهمیت و تأثیرگذاری آن در جامعه و همچنین زمینه های جدید موقوفات کار کرد. پس از پخش نماهنگی درباره مدرسه علمیه عباسقلی خان، خانم دکتر نزهت احمدی، استاد تاریخ دانشگاه الزهرا، تحلیلی بر وقف نامه عباس قلی خان ارائه داد و اظهار کرد: وقف نامه، اطلاعاتی را به لحاظ اجتماعی در اختیار ما قرار می دهد. وی با بیان اینکه شهود وقف نامه، بار فرهنگی تاریخی دارد، گفت: اینکه چه کسانی آن را مهر کردند و چه کسی مهرش را بالاتر زده است، دارای اهمیت است.

دکتر احمدی به تنظیم سند وقف نامه در سال 1078 اشاره و ابراز کرد: با توجه به اینکه یخش عمده ای از رقبات موقوفه عباسقلی خان در ایران نیست اما این مدرسه همچنان باقی است. وی با اشاره به اینکه تاریخ بنای مذکور بر اساس کتیبه آن سال 1077 است، اظهار کرد: زمانی که شمشیر قزلباش زمین گذاشته شد، تبلیغ، جایگزین آن شد و بهترین راه تبلیغ، مدرسه بود. نزهت احمدی با بیان اینکه مدرسه یکی از پرخرجترین بنای موقوفی حتی بیش از مسجد است، اظهار کرد: به لحاظ ساخت بنا، نگهداری مدرسه و همچنین برای طلاب و مدرسان، باید به طور دائم هزینه شود. وی با اشاره به اینکه وقف نامه عباسقلی خان مانند همه وقف نامه ها، با حمد و ثنای خدا آغاز شده و در وصف نیکوکاری قلم فرسایی کرده است، گفت: عباسقلی خان بعد از اشاره به آیات و احادیثی که بر کار خیر تأکید کرده اند، انگیزه اصلی خود را افزایش طالبان علم و کمبود فضای علمی در مشهد بیان می کند. دکتراحمدی افزود: آنچه بر بقای موقوفه تأثیر گذاشته است، این است که عباسقلی خان، شرط سختی برای طلاب محصل در مدرسه نگذاشته است. وی با بیان اینکه وقف نامه اول محرم 1078 تنظیم شده است، ابراز کرد: واقف بنابر سنت زمان خودش سعی کرده تا بخشی از امئال خود را به امر وقف اختصاص دهد تا هم نتیجه دنیوی آن را ببیند و هم نتایج اخروی آ ن را. در ادامه، دکتر الهام ملک زاده، عضو هیات علمی گروه تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و دبیر اجرایی انجمن ایرانی تاریخ، به نزاع وارثان عباسقلی خان و مستأجران موقوفه در سال 1306 اشاره کرد و گفت: علت دادخواهی وارثان، حساب سازی و تبانی مستأجران موقوفه و همچنین بدهکار کردن موقوفه بوده است.

وی افزود: بعد از اینکه موقوفه ، 32 سال در اختیار مستأجر یوده، آنچه عاید این خانواده شده، 30 هزار تومان بدهی بوده است که نشان از خیانت کاری و سندسازی مستأجران دارد؛ این امر موجب می شود تا موقوفه به مدت سه سال در اختیار اداره اوقاف باشد. در این نشست علمی مهندس لباف خانیکی مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی ضمن تقدیر از برگزاری چنین نشست های ارزشمندی ، از مدرسه عباسقلی خان شاملو بعنوان یکی از تک ستاره های ارزشمند تاریخ دوره صفویه در مشهد یاد نمودند که ضرورت دارد با حفظ و مرمت این بنا به بازپیرایی بخشی از هویت تاریخی شهر مشهد کمک نمود. ایشان همچنین به انتقاد جدی از تخریب خانه های قدیمی اطراف حرم پرداختند و آرزو نمودند بخشی از شهر بعنوان بافت تاریخی مشهد برای آیندگان باقی بماند.

در ادامه آقای حسین چمنی دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ تمدن و فرهنگ اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد به ارائه مقاله خود با عنوان: بررسی علل کاهش موقوفات عباسقلی خان شاملو در گذر زمان پرداختند. همچنین غلامرضا آذری خاکستر مدیر دفتر مطالعات وقف آستان قدس رضوی مقاله ای با عنوان : اثرات آموزشی وقف آستان قدس رضوی در دوره صفویه ارائه نمودند. در ادامه جلسه از کتاب تاریخ وقف در ایران با تأکید بر موقوفه عباسقلی خان شاملو رونمایی شد که حاصل تلاش جمعی از پژوهشگران حوزه تاریخ وقف است. دکتر سید حسین رئیس السادات پیشکسوت تاریخ و متخصص تاریخ صفویه نکات ارزشمندی در خصوص وقف و مدارس وقفوی در دوره صفویه بیان نمودند.

در پایان این نشست، دکتر شاملو به نمایندگی از پدرش که به عنوان نسل هشتم عباسقلی خان، تولیت موقوفه را عهده دار است، نکاتی را متذکر شد. وی با بیان اینکه موقوفه ، در سال 86 به متولی تحویل داده شده است، ابراز کرد: از 76 رقبه پشتوانه وقف، 3 رقبه به متولی تحویل شده است که طبق وقف نامه، بیش از سه سال نباید اجاره داده شود.
شاملو با اشاره به اینکه تا چند سال اخیر، مدرسه عباسقلی خان، جایگاه علمی در استان نداشت، اظهار کرد: خوشبختانه امروزه وضعیت تحصیلی مدرسه تفاوت کرده است و فارغ التحصیلان دانشگاهی در این مدرسه به تحصیل علوم حوزوی می پردازند.

وی با بیان اینکه به بنای فیزیکی و ساختمان مدرسه نیز توجه شده است، گفت: برای حفظ ظاهر بنا، چند صد میلیون هزینه شده است. حسن ختام این جلسه علمی تقدیر از سخنرانان نشست همراه با دانشجویان عضو انجمن علمی تاریخ بود که در برگزاری مطلوب این برنامه تلاش وافری داشتند.

 ارسال کننده خبر: نوعی